“Thuốc giả” – Vấn nạn công nghệ không thể giải quyết một mình
Bạn có tin rằng, trong khi thế giới đang nói về AI, blockchain, y học số… thì ngay giữa đời sống hàng ngày của chúng ta, một viên thuốc vẫn có thể bị tráo đổi, bị làm giả, bị “thổi phồng” công dụng – và không ai phát hiện ra?
Vấn đề không nằm ở công nghệ.
Mà nằm ở cách chúng ta đang xây dựng – hay đúng hơn là thiếu – một hệ thống niềm tin có thể kiểm chứng được.
💊 Viên thuốc: Không chỉ là hoạt chất, mà là một lời cam kết đạo đức
Khi một bệnh nhân cầm viên thuốc trên tay, họ không chỉ kỳ vọng vào tác dụng dược lý. Họ gửi gắm cả một niềm tin sâu sắc:
- Viên thuốc đó được sản xuất trong điều kiện an toàn tuyệt đối.
- Nó đã trải qua mọi kiểm nghiệm đạt chuẩn khắt khe nhất.
- Được bảo quản đúng quy trình, từ nhà máy đến tay họ.
- Và quan trọng nhất, không bị tráo đổi, làm giả ở bất kỳ mắt xích trung gian nào.
Một viên thuốc giả, đối với mình, không đơn thuần là một hành vi gian lận. Nó là một tội ác âm thầm, ăn mòn lòng tin của xã hội. Nó làm méo mó cả một thị trường, và nguy hiểm hơn, nó đẩy người dân vào trạng thái tuyệt vọng, mất niềm tin vào y tế chính thống. Mình đã từng chứng kiến một vài trường hợp, tuy nhỏ thôi, nhưng nỗi lo lắng, sự hoang mang của người bệnh khi nghi ngờ về viên thuốc mình đang uống thực sự rất đáng sợ.
Vì sao “thuốc giả” vẫn nghiễm nhiên tồn tại?
Đây là một vấn đề mang tính hệ thống, không phải chỉ là những sự cố cá biệt. Nó như một vết xước lớn trong cả một chuỗi cung ứng:
- Chuỗi phân phối dược phẩm quá phân mảnh: Nhiều lớp trung gian, thiếu minh bạch, tạo ra những “lỗ hổng” khó lường.
- Quy trình giám sát hành chính chậm chạp: Thiếu dữ liệu thời gian thực, khiến phản ứng chỉ diễn ra sau sự cố, thay vì phòng ngừa.
- Người tiêu dùng không có công cụ kiểm chứng: Họ vẫn phải “nghe lời quảng cáo” hay tin vào may rủi.
- Doanh nghiệp tử tế không thể chứng minh khác biệt: Họ không có cơ chế rõ ràng để nổi bật giữa thị trường lẫn lộn.
Chính trong những khoảng trống đầy rẫy sự lỏng lẻo đó, thuốc giả len lỏi và mặc sức hoành hành.
Công nghệ có thể giải quyết được không?
Chắc chắn rồi, những công nghệ như Blockchain, truy xuất QR, hay tracking RFID có thể đóng góp rất lớn. Mình không phủ nhận điều đó. Chúng tạo ra một lớp xác thực vững chắc, một “tấm khiên” bảo vệ thông tin.
Tuy nhiên, mình phải thừa nhận, đó chỉ là một phần của câu chuyện. Công nghệ không thể thay thế cho ý thức quản lý, trách nhiệm hệ thống và lương tâm con người. Nếu chỉ phụ thuộc vào công nghệ mà bỏ qua những yếu tố này, chúng ta sẽ lại rơi vào một cái bẫy khác.
Dù vậy, nếu biết cách sử dụng đúng đắn, Blockchain có thể là một điểm tựa cực kỳ vững chắc để tái thiết niềm tin trong ngành dược:
- Mỗi lô thuốc sẽ có một mã UID duy nhất, không thể sửa đổi hay làm giả.
- Mọi bước trong hành trình – từ sản xuất, kiểm nghiệm, đến phân phối và nhà thuốc – đều được ghi nhận công khai, minh bạch và truy vết được.
- Người tiêu dùng chỉ cần quét QR để xác minh nguồn gốc, không còn phải “nghe lời quảng cáo” mơ hồ.
- Cơ quan quản lý có dữ liệu thời gian thực để phản ứng sớm, không chỉ đi xử phạt sau khi sự cố đã xảy ra.
Khi đó, niềm tin không còn là một cảm xúc mơ hồ. Nó trở thành một cấu trúc dữ liệu có thể kiểm chứng, một giá trị hữu hình.
Vậy điều gì còn thiếu để tạo nên một hệ sinh thái niềm tin?
Điều còn thiếu, theo mình, chính là một hệ sinh thái đồng thuận thực sự. Công nghệ, suy cho cùng, chỉ là phương tiện. Để hệ thống này hoạt động trơn tru và hiệu quả, chúng ta cần:
- Một đơn vị dẫn dắt đủ mạnh (như FPT, Viettel, hoặc một liên minh các nhà thuốc lớn) dám tiên phong thử nghiệm, dám đối mặt với thách thức.
- Một khung chính sách mở, không quá cứng nhắc, tạo không gian cho những “sandbox” công nghệ được thử nghiệm và phát triển.
- Một chiến lược truyền thông mạnh mẽ về quyền xác minh của người tiêu dùng, để việc quét mã, tra cứu thông tin trở thành một thói quen tự nhiên.
- Cuối cùng, một cơ chế động lực (incentive) rõ ràng để nhà thuốc, doanh nghiệp, và cơ quan quản lý cùng nhìn thấy lợi ích khi tham gia vào hệ thống minh bạch này.
Mặc dù giải pháp có vẻ rõ ràng, nhưng việc triển khai không phải lúc nào cũng suôn sẻ. Mình vẫn lo ngại về sự hợp tác giữa các bên và liệu có đủ quyết tâm để duy trì hệ thống này lâu dài hay không. Bởi lẽ, việc thay đổi thói quen và phá vỡ các mô hình cũ luôn đi kèm với rủi ro và sự kháng cự.
Kết luận: Muốn chữa lành niềm tin – đừng chỉ kê đơn công nghệ
Chúng ta đang sống trong một thời đại mà niềm tin trở nên mong manh hơn bao giờ hết. Không ai còn dễ dàng tin vào những lời quảng cáo sáo rỗng. Và cũng không ai đủ thời gian hay khả năng để tự phân biệt thật giả nếu không có một hệ thống hỗ trợ đáng tin cậy.
Viên thuốc không thể là một “cuộc chơi của niềm tin mù quáng”. Nó phải là một chuỗi dữ liệu có thể xác minh được. Muốn vậy, hãy bắt đầu từ chính nơi có thể đo lường niềm tin: một hệ thống truy xuất thông minh, minh bạch và không thể bị can thiệp.
Blockchain không thể thay thế lương tâm. Nhưng nó có thể giúp minh bạch hóa lương tâm đó. Và đó là bước đầu tiên để xây dựng lại niềm tin trong một ngành đầy thử thách này
