Cuộc đua AI trong ngành dược phẩm lớn không chỉ dừng lại ở phát hiện thuốc, phát triển hay thử nghiệm lâm sàng—mà AstraZeneca đã tạo nên sự khác biệt rõ nét khi triển khai công nghệ thử nghiệm lâm sàng AI ở quy mô y tế công cộng chưa từng có.
Trong khi các đối thủ tập trung tối ưu hóa quy trình R&D nội bộ, AI của AstraZeneca đã được tích hợp sâu rộng vào hệ thống y tế quốc gia, sàng lọc hàng trăm nghìn bệnh nhân và chứng minh sức mạnh của AI khi bước ra khỏi phòng thí nghiệm dược phẩm để chăm sóc sức khỏe trực tiếp cho người bệnh.
Việc xác thực lâm sàng chính là minh chứng cho hướng đi này. Nghiên cứu CREATE của AstraZeneca được công bố tại Hội nghị ung thư phổi châu Âu tháng 3 năm 2025 cho thấy công cụ X-quang ngực dùng AI đạt giá trị dự báo dương tính lên tới 54,1%—vượt xa ngưỡng thành công định trước là 20%.
Đằng sau các con số ấy là hơn 660.000 người đã được sàng lọc tại Thái Lan từ năm 2022, với AI phát hiện tổn thương nghi ngờ ở phổi chiếm 8% số trường hợp. Đặc biệt, Văn phòng An ninh Y tế Quốc gia Thái Lan đang mở rộng công nghệ này trên 887 bệnh viện, với ngân sách ba năm vượt 415 triệu baht.
Đây không chỉ là chương trình thí điểm hay minh chứng khái niệm mà là công nghệ thử nghiệm lâm sàng AI được ứng dụng quy mô toàn quốc trong hệ thống y tế.
Sự phân hóa chiến lược trong cách tiếp cận thử nghiệm lâm sàng AI
Sự khác biệt so với các đối thủ thật đáng chú ý. Pfizer với Trung tâm Nghiên cứu Machine Learning (ML Research Hub) đã rút ngắn thời gian phát hiện phân tử xuống khoảng 30 ngày. Công ty sử dụng AI để phát triển thuốc Paxlovid với tốc độ kỷ lục, khi machine learning phân tích dữ liệu bệnh nhân nhanh hơn 50% so với phương pháp truyền thống. Hiện Pfizer áp dụng AI trong hơn một nửa số thử nghiệm lâm sàng.
Novartis hợp tác với Isomorphic Labs do người đoạt giải Nobel Demis Hassabis sáng lập và Microsoft nhằm “phát hiện thuốc dựa trên AI.” Hệ thống Quyết định Thông minh của họ triển khai mô phỏng song sinh điện toán để mô phỏng quy trình thử nghiệm lâm sàng, với các địa điểm thử nghiệm được AI lựa chọn báo cáo thu hút bệnh nhân nhanh hơn cách chọn truyền thống.
Chiến lược “phòng thí nghiệm trong vòng lặp” của Roche kết hợp mô hình AI và thí nghiệm thực tế. Sau khi thâu tóm Foundation Medicine và Flatiron Health, Roche xây dựng cơ sở dữ liệu gen lâm sàng lớn nhất ngành với hơn 800.000 hồ sơ gen thuộc hơn 150 subtype khối u, đặt mục tiêu tăng hiệu quả quản lý an toàn lên 50% vào năm 2026.
Lợi thế vận hành thử nghiệm lâm sàng của AstraZeneca
Điều làm AstraZeneca nổi bật không chỉ là tham vọng mà còn là khả năng thực thi quy mô lớn. Công ty đang điều hành hơn 240 thử nghiệm toàn cầu trong pipeline R&D và đã hệ thống hóa AI thế hệ mới trong toàn bộ vận hành thử nghiệm lâm sàng.
Họ phát triển một “công cụ thiết lập phác đồ thông minh” phối hợp cùng các biên tập viên y tế, giúp giảm tới 85% thời gian soạn thảo tài liệu trong một số trường hợp. Công ty cũng dùng AI để định vị 3D trên các cảnh cắt CT, giúp bác sĩ chẩn đoán hình ảnh giảm thời gian ghi chú thủ công đáng kể.
Đáng chú ý hơn, AstraZeneca tiên phong nhóm đối chứng ảo trong thử nghiệm lâm sàng AI bằng cách sử dụng hồ sơ sức khỏe điện tử và dữ liệu các thử nghiệm cũ để mô phỏng nhóm placebo—giảm số bệnh nhân nhận điều trị không hoạt tính. Đây là cách tiếp cận tái cấu trúc căn bản thiết kế thử nghiệm lâm sàng.
Chương trình sàng lọc ung thư phổi chính là minh chứng cho tầm nhìn chiến lược này. Sử dụng công cụ qXR-LNMS của Qure.ai, AstraZeneca không chỉ thực hiện thử nghiệm mà còn tái tạo lại hạ tầng y tế công cộng. Mở rộng trong tháng 12 năm 2025 sẽ bao gồm chương trình sàng lọc công nhân công nghiệp mới, nhắm tới 5.000 công nhân tại bốn tỉnh ở Thái Lan, đồng thời mở rộng từ ung thư phổi sang phát hiện suy tim.
Cuộc đua rút ngắn thời gian phát triển
Các chỉ số trong ngành cho thấy vì sao thử nghiệm lâm sàng AI lại quan trọng: Phát triển thuốc truyền thống kéo dài 10-15 năm với tỷ lệ thất bại lên đến 90%. Thuốc phát hiện nhờ AI có tỷ lệ thành công giai đoạn I đạt 80-90%—cao gấp đôi mốc truyền thống 40-65%. Hiện có hơn 3.000 thuốc hỗ trợ AI đang trong giai đoạn phát triển, với hơn 200 phê duyệt dự kiến có AI hỗ trợ vào năm 2030.
Pfizer rút ngắn chu kỳ từ phát hiện phân tử đến thử nghiệm lâm sàng chỉ còn 6 tuần. Novartis phân tích 460.000 thử nghiệm trong vài phút thay vì hàng tháng. Nhưng mô hình của AstraZeneca tạo nên tác động tức thì cho bệnh nhân—phát hiện ung thư hôm nay ở những nhóm dân cư thiếu dịch vụ y tế, thường ngay trước khi có triệu chứng.
Câu hỏi 410 tỷ USD
Diễn đàn Kinh tế Thế giới dự đoán AI có thể tạo ra 350-410 tỷ USD mỗi năm cho ngành dược đến năm 2030. Vấn đề đặt ra là phương pháp nào sẽ tạo ra giá trị nhiều hơn: phát hiện thuốc nhanh hơn hay vận hành thử nghiệm lâm sàng hiệu quả hơn?
Pfizer đặt cược vào thiết kế thuốc dựa trên máy tính, Novartis tập trung chọn địa điểm thử nghiệm dùng AI sẽ cho ra phân tử đột phá. Mô hình tích hợp dược và chẩn đoán của Roche tạo nên lợi thế dữ liệu độc quyền.
Song chiến lược của AstraZeneca là nhúng AI vào toàn bộ vận hành thử nghiệm lâm sàng—từ khâu xây dựng phác đồ, tuyển chọn bệnh nhân đến nộp hồ sơ pháp lý—đang chứng minh rút ngắn thời gian đưa thuốc ra thị trường và xây dựng bằng chứng thực tế ở quy mô lớn.
Điểm khác biệt trong cách hợp tác cũng rất đáng lưu ý. Trong khi nhiều công ty chọn mua lại doanh nghiệp AI hoặc xây dựng trung tâm nội bộ, AstraZeneca hợp tác cùng các đối tác công nghệ như Qure.ai và Perceptra, các cơ quan quản lý, và hệ thống y tế quốc gia để triển khai AI thử nghiệm lâm sàng ở những nơi còn thiếu hạ tầng.
Trong hành trình hướng tới mục tiêu 2030 cung cấp 20 loại thuốc mới và đạt doanh thu 80 tỷ USD, lợi thế thử nghiệm lâm sàng AI của AstraZeneca không chỉ nằm ở tốc độ mà còn ở khả năng chứng minh giá trị AI trong giai đoạn dược phát triển được quản lý khắt khe và đầy rủi ro nhất. Trong khi đối thủ tìm kiếm phân tử đột phá tiếp theo, AstraZeneca đang tái thiết cách thức thử nghiệm lâm sàng được thực hiện.
Người chiến thắng có thể không phải là ai xây dựng được thuật toán phức tạp nhất, mà là người triển khai thành công công nghệ AI thử nghiệm lâm sàng ở nơi chứng minh được cải thiện kết quả điều trị cho bệnh nhân—với quy mô lớn, dưới sự giám sát chặt chẽ và trong hệ thống y tế thực tế.
Và trong cuộc đua đó, AstraZeneca đang dẫn đầu.
(Ảnh: AstraZeneca)
Nguồn : https://www.artificialintelligence-news.com/
